haydarpaşa garı neden kapalı?
140journos derledi: haydarpaşa gar binası ve çevresindeki bölgeye ilişkin süreç nasıl ileriyor?
veri derleme: ece saltık/140journos stajı, can pürüzsüz/140journos
31 ocak 2012 tarihinde haydarpaşa garından anadolu’ya giden son tren kalktı. seferler, istanbul-ankara yüksek hızlı tren projesi kapsamındaki demiryolu hattı modernizasyonu nedeniyle sonlandırıldı. marmaray çalışmaları kapsamında 2 yılda yenilenmesi planlanan istanbul’daki banliyö hattı, pendik-gebze arasında 29 nisan 2012'de, kazlıçeşme-halkalı arasında 1 mart 2013'te, sirkeci-yedikule arasında 12 ağustos 2013'te, haydarpaşa-pendik arasında 19 haziran 2013'de kapatıldı. 25 temmuz 2014 tarihinde ankara-istanbul arasındaki hızlı tren seferleri pendik’e kadar başlatıldı. 12 mart 2019'da gebze-halkalı marmaray hattı, haydarpaşa garı güzergaha dahil edilmeksizin kullanıma açıldı. ankara-istanbul ve konya-istanbul hızlı trenleri, marmaray’daki boğaz geçişiyle halkalı’ya kadar hizmet verecek. haydarpaşa bölgesi’nin demiryolu ile yeniden ne zaman buluşacağı bilinmezliğini koruyor.
sürecin kilometre taşları
- haydarpaşa garı, istanbul ıı numaralı kültür ve tabiat varlıklarını koruma kurulu’nun 21.08.1997 gün ve 4542 sayılı kararı ile “1. grup korunması gerekli kültür varlığı” olarak tescil edilerek korumaya alındı.
- 2004 yılında basında “haydarpaşa manhattan olacak” başlığı altında haydarpaşa limanı ve çevresi için hazırlanmakta olan proje ile gar ve limanı içine alan bölgenin dünya ticaret merkezi olarak planlandığı duyuruldu.
- kasım 2007: istanbul büyükşehir belediyesi ile devlet demiryolları işletmesi genel müdürlüğü arasında imzalanan 30.11.2007 tarihli protokol ile haydarpaşa limanı ve geri sahasını kapsayan bölge için “1/5000 ölçekli haydarpaşa gar, liman ve geri sahası koruma amaçlı nazım imar planı” çalışmasının yapılması karara bağlandı.
- kasım 2010: 28 kasım günü saat 14:30’da tarihi haydarpaşa garı çatısında yangın çıktı. tarihi bina büyük hasar gördü.
- kasım 2011: haydarpaşa garı, kadıköy meydanı ve harem otogarının bulunduğu bölgenin kültür, turizm, ticaret alanına dönüştürülmesini amaçlayan “1/5000 ölçekli koruma amaçlı nazım imar planı”, ibb meclisi’nde oy çokluğunca kabul edildi.
- şubat 2012: “haydarpaşa gar, liman ve geri sahası koruma amaçlı nâzım imar planı” istanbul büyükşehir belediyesi meclisi’nde onaylandı. istanbul belediye başkanı kadir topbaş, “gar fonksiyonunu kaybedecek. garı konaklama fırsatı verebilecek şekilde değerlendireceğiz.” dedi.
- eylül 2012: istanbul haydarpaşa garı ve liman dönüşüm projesi için nihai düzenleme kararı, ak partili üyelerin çoğunluk oyları ile istanbul büyükşehir belediye meclisi’nden geçti.
- ekim 2012: mimarlar odası ve şehir plancıları odası istanbul şubeleri, birleşik taşımacılık çalışanları sendikası ve liman-iş tarafından “üsküdar ilçesi, harem bölgesi ile haydarpaşa liman geri sahası 1/5000 ölçekli, 19 haziran 2012 tasdik tarihli nazım imar planı”nın yürütmesinin durdurulması ve iptali istemi ile dava açtı.
- kasım 2012: istanbul büyükşehir belediye meclisi, ulaştırma, denizcilik ve haberleşme bakanlığı’nın “tüp geçit var. bina yapılamaz.” itirazı üzerine, haydarpaşa garı ve liman dönüşüm projesi için tcdd arsalarına verdiği ticaret imar iznini iptal etti. arsalar imar planına yeşil alan olarak işlendi.
- aralık 2012: istanbul 5 no’lu kültür varlıklarını koruma kurulu 27 aralık 2012 tarih ve 899 sayılı kararı ile restorasyon projelerini onayladı.
- şubat 2013: ulaştırma, denizcilik ve haberleşme bakanı binali yıldırım, haydarpaşa garı’nın otel olmayacağını söyledi.
- haziran 2013: haydarpaşa garı’ndan son banliyö treni seferleri gerçekleşti. banliyö güzergahında marmaray kapsamındaki hat iyileştirme çalışmalarına başlandı.
- aralık 2013: haydarpaşa garı yangınla ilgili davada, izolasyon çalışmasını yapan 2 işçi ve şirket sahibi 10 ay hapis cezasına mahkum edildi.
- şubat 2014: ibb meclisi 3 aralık 2013’te 1/5000 ölçekli haydarpaşa garı, kadıköy meydanı ve çevresi koruma amaçlı nazım imar planı notlarında değişiklik yaptı. planın özü aynı kalmakla beraber değiştirilen plan notları askıya çıktı. haydarpaşa garı, kadıköy meydanı ve çevresi 1/5000 ölçekli koruma amaçlı nazım imar planı değişikliğine ilişkin ibb’nin 08 ekim 2012 tarih 23954 sayılı kararının iptali ve yürütmenin durdurulması istemi ile açılan davada dava sonuna kadar yürütmenin durdurulmasına karar verildi.
- mart 2014: değiştirilen plan notlarının askıdan inmesiyle 28.03.2014 tarihinde haydarpaşa dayanışması adına mimarlar odası söz konusu planın iptali ile yürütmesinin durdurulması istemi ile istanbul idare mahkemesi’nde dava açtı.
- mayıs 2014: 17 şubat 2014 tarihinde yürütmenin durdurulmasına kararına itiraz eden ibb’nin talebi kabul edilmedi. “haydarpaşa garı kadıköy meydanı ve çevresi 1/5000 ölçekli koruma amaçlı nazım imar planı” için yürütmeyi durdurma kararı verildi.
- haziran 2014: restorasyon ihalesini delta inşaat şirketi kazandı. şirket 13 haziran 2014 tarihinde işe başlama sözleşmesi imzaladı.
- eylül 2014: kadıköy belediyesi haydarpaşa restorasyon projesini reddetti. haydarpaşa gar binası restorasyonuna ruhsat vermedi. kadıköy belediyesi’nin reddettiği haydarpaşa garı restorasyon projesinde, gara 100 bin metrekarelik workshop, yeraltı otoparkı ve yeraltı çarşısı gibi yeni bölümler eklendiği ortaya çıktı.
- haziran 2015: banliyö hat çalışmaları, taahhüt edilen tarihte bitirilmedi.
- ağustos 2015: “harem bölgesi ile haydarpaşa liman ve geri sahası 1/5000 ölçekli nazım imar planı” şehircilik ilkeleri, planlama esasları ve kamu yararına uygun olmadığı gerekçeleriyle iptal edildi.
- ağustos 2015: yargıtay 8. daire, haydarpaşa garı’nın çatısının yanmasına neden olan iki işçi ile şirketin sahibine verilen 10 aylık cezanın iyi hal nedeniyle ertelenmesini istedi. daire, cezanın ertelenmemesi kararının, sanıkların pişmanlık durumları, kişilik özellikleri, duruşmalardaki davranışları ve yeniden suç işleyip işlemeyecekleri göz önünde bulundurulmadan verildiğini savunarak, cezanın ertelenmesi için dosyayı yerel mahkemeye geri gönderdi.
- aralık 2015: ulaştırma bakanlığı’nın haydarpaşa garı ile ilgili plan detayları belli oldu: haydarpaşa garı aslına uygun restore edilecek, gar fonksiyonu korunacak. bölgede planlanan birçok ticaret alanı da iptal edildi. kadıköy belediyesi projede değişiklik yapılarak gar’ın aslına uygun restore edilmesine onay verdi.
- şubat 2016: ibb imar komisyonu, mahkeme tarafından iptal edilen 1/5000 ölçekli haydarpaşa garı, kadıköy meydanı ve çevresi koruma amaçlı nazım imar planı’nın revize edilmesini kararlaştırdı. gar, hızlı trenin ilk istasyonu olarak faaliyetini sürdürecek.
- ağustos 2016: haydarpaşa dayanışması, “dönüşüm/ satış için başbakanlık zöelleştirme idaresi çalışmalar başlattı” açıklamasında bulundu.
- takip eden günlerde, gar binası ve çevresindeki bölgeye yönelik çalışmalar hakkında güncel bilgiler paylaşıldı:
- ekim 2016: haydarpaşa dayanışması, “haydarpaşa kruvaziyer liman projesi kabul edilemez” çağrısıyla eylem düzenledi.
- kasım 2016: garın çatısındaki restorasyon çalışmaları devam ediyor. proje danışmanı vahit okumuş açıklamalarda bulundu:
“haydarpaşa garı’nda titiz ve disiplinli bir çalışma yürüttüklerini” ifade eden okumuş, “biz hala garın fiziksel yapısını anlamaya çalışıyoruz. bunu anlayabilmek içinde binanın filmini(jeoeadar) çektik.381 adet ahşap kazık var olduğunu tespit ettik. ahşap kazıkların hasar görüp görmediğini henüz tespit edemedik” diye konuştu. “zarar gören vitrayların da orijinal hallerine sadık kalarak yenileceğini” söyleyen okumuş, “mevcut vitrayların rölevelerini çakardık. rölevesini çıkardığımız vitrayların yanına resimlerini koyduk. her parçayı yerinde barkodlayarak rölesine işledik. vitrayların resim ve barkotlamasının doğruluğu kontrol edildikten sonra vitraylar sökülürken dağılmasın diye yapışkan kâğıtla kaplandı. bundan sonra da söküme başlanarak atölyeye tamire gidecek. alçı kabartmaların da karolaj yapılarak rölevesi çıkarıldı. çatlak ve bozuk kısımlar röleveye işlendi. bu aşamadan sonra tamirine başlanacak. bunun için de çok titiz bir çalışma yürütüyoruz” dedi.
“2010 yılında yanan çatının yenilenmesinin de yaz aylarında biteceğini” ifade eden okumuş, “biz şu an koruyucu bir çatı yapıyoruz. koruyucu çatıyı yapmamızın sebebi ise yağmur yağdığında garın içine su sızmasını engellemek. koruyucu çatıyı yaptıktan sonra yangında zarar gören bölümleri yenileyeceğiz. çatıda yanmayan ama çürüyen bölgeler de var. bu bölümlere de ek yapacağız” açıklamasını yaptı. okumuş, “haydarpaşa garı’nda restorasyonun tamamen bitmesi için ise 5 yıl gibi bir zamana ihtiyaç olduğunu” belirterek, “bizim amacımız bilimsel kurallar içerisinde koruma projesini yürütmektir” dedi.
- nisan 2018: 2016 yılından beri yürütülen restorasyon çalışmalarında haydarpaşa garı’nın iki kulesindeki çalışmalar tamamlandı.
- mayıs 2018: ulaştırma, denizcilik ve haberleşme bakanı ahmet arslan, haydarpaşa garı’ndaki restorasyon çalışmalarının biteceğini ve yıl sonuna kadar yüksek hızlı trenlerin haydarpaşa’ya geleceğini söyledi.
- temmuz 2018: hürriyet’ten özgür deniz kaya’nın haberine göre haydarpaşa garı’nda restorasyon çalışmaları sırasında peronların olduğu kısımda ve rayların altında erken ve geç bizans dönemine ait arkeolojik buluntular çıktı. arkeolojik çalışmalar, 2 ay önce i̇stanbul arkeoloji müzeler müdürlüğü’nce rayların arasında yer alan haydar baba türbesi çevresinde başlatılmıştı. haberde kalıntıların sadece rayların altında degil, 300 dönümlük bir alan içinde farklı noktalarda buluntular olduğu belirtildi. ulaştırma ve altyapı bakanlığı basında bu konuda çıkan haberler üzerine yaptığı açıklamada ortaya çıkan tarihi kalıntıların söğütlüçeşme-haydarpaşa gar arasındaki bağlantı yolları kapsamında ortaya çıktığını ve haydarpaşa garı restorasyonu ile ilgisi olmadığını ifade etti.
- ağustos 2018: haydarpaşa’da yürütülen çalışmalar hakkında açıklama yapan i̇stanbul i̇l kültür ve turizm müdürü coşkun yılmaz, geç roma, bizans, osmanlı ve cumhuriyet dönemine ait eski bir bir liman şehri kalıntılarının bulunduğunu ifade etti. gazete kadıköy’ün haberine göre; haydarpaşa peronlarına giden rayların bulunduğu alanda, rayların sökülmesi ile geç roma erken bizans dönemine ait hamam kalıntılar, yollar ve su kanallarına ait izler bulundu. ayrılık çeşmesi durağının bulunduğu ikinci kazı noktasında ise, dini bir yapı olabileceğine işaret eden apsise benzeyen bir yapının temelleri keşfedildi. öte yandan protokol cami’ne yakın bölgede, bulunan mezar kalıntıları ve insan kemiklerinden yola çıkılarak nekropol olabileceği düşünülüyor.
- eylül 2018: i̇stanbul v numaralı kültür varlıklarını koruma bölge kurulu peronların gar binası fonksiyonunu tamamlayıcı görevi ve değeri açısından korunması gerekli kültür varlığı olarak tescillenmesi ve rölevelerinin çıkarılması için kararlar aldı. ayrıca tıbbiye köprüsünün kazıkları altında bulunan tarihi kalıntıların taşınmasına ve kalıntıların sergilenmesine yönelik projenin hazırlanmasına karar verildi.
- ekim 2018: haydarpaşa garı etrafında yürütülen kazı çalışmalarında bizans dönemine ait bir çeşme, yaklaşık 2 bin adet sikke, bütünlüğü fazla bozulmayan ve üzerinde koku kolyesi olan bin yıllık bir iskelet bulundu. peronların olduğu kısımda ise helenistik döneme ait olduğu düşünülen bir podyumun yanı sıra bizans dönemlerine ait yol kalıntıları, hamam yapısı, kamusal veya dinsel yapılara rastlandı. bununla birlikte, bu bölgede 2 bin yıllık bir geçmişe sahip sur duvarının devamı olduğunu düşünülen büyük bir duvar da tespit edildi.
güncel durum
prof. dr. ismail şahin’in yaptığı açıklamaya göre tasarla-inşa et” yöntemiyle ihale edilen marmaray projesinde ilk yüklenici işi bıraktıktan sonra ikinci yüklenici maliyet artışları nedeniyle işi durdurma kararı aldı. projedeki asıl gecikme sebebini ise planlama aşamasında öngörülemeyen ek altyapı tesislerinin yapımı ve buna bağlı maliyet artışlarının bakanlıkça karşılanmaması üzerine projenin taşeron firma tarafından tamamlaması olarak belirtti.
bununla birlikte, bu süre zarfında haydarpaşa garı ve peronlarda kurul ve müze denetiminde arkeolojik kazılar yapıldı. bulunan tarihi kalıntılar hakkında istanbul il kültür ve turizm müdürü coşkun yılmaz yaptığı açıklamada “mevcut bilgilerden hareketle proje takviminin değişikliğine dair kesin bir tarih vermek söz konusu değil. mevcut veriler ışığında projeyi aksatacak bir bulgu henüz yok.” demişti.
gazate kadıköy’ün haydarpaşa garı’nın açılışına ilişkin cumhurbaşkanlığı i̇letişim merkezi’ne (cimer) yönelttiği sorulara cimer “gebze-halkalı banliyö hatlarını iyileştirme projesi tamamlanma aşamasında olup 2019 yılı ilk çeyreğinde test, devreye alma ve sertifikasyon çalışmaları tamamlandıktan sonra işletmeye açılması planlanmaktadır. ayrılık çeşmesi istasyonu da banliyö hatları ile birlikte 2019 yılının ilk çeyreğinde hizmete açılacaktır.” şeklinde yanıt verdi. hattın haydarpaşa garı’na bağlanmasına ilişkin olarak “haydarpaşa bağlantısı inşaatı sırasında rastlanılan buluntular sebebiyle trenlerin haydarpaşa garına erişimi işlerinde gecikme olmuştur. bu bölge için bir tarih verilememekle birlikte şehirlerarası trenler için haydarpaşa garı’na erişim temin edilecektir.” açıklaması yapıldı.
http://www.gazetekadikoy.com.tr/gundem/trenler-neden-gelmedi-h13080.html
http://www.gazetekadikoy.com.tr/gundem/cimer-trenler-haydarpasadan-kalkacak-h13808.html?fbclid=IwAR1m_OQlq4V-7r72ncnLT9-2ON_pPrmwuVPDHRu8E6sVoYCZc_a7TnF09ZU
http://www.gazetekadikoy.com.tr/gundem/marmaray-yil-sonu-biter-mi-h12765.html
https://www.haberturk.com/binali-yildirim-gebze-halkali-banliyo-hatti-icin-tarih-verdi-2345017
- ocak 2019: haydarpaşa dayanışması’nın 367.’sini gerçekleştirdiği pazar eylemine katılan kadıköy belediye başkanı aykurt nuhoğlu “köprüler, havaalanları bitti, yollar bitti. haydarpaşa garı niye bitmiyor?” diye sordu. öte yandan, tarihi binanın çatı restorasyonu bittikten sonra haydarpaşa garı’nın son hali havadan görüntülendi. aslına uygun olarak yenilenen çatıda ve kulelerde arduvaz (taş) kaplamalar kullanıldı. ayrıca yangından etkilenmeyen ancak yoğun yağmurlar nedeniyle çürüyen çatının bazı kısımlarının ahşap doğramaları da yenilendi.
- şubat 2019: haydarpaşa dayanışması’ndan tugay kural, marmaray projesinin bitirilmesiyle yüksek hızlı trenler ve adapazarı ekspresi trenlerinin haydarpaşa garı’ndan hareket edeceğini söyledi. ayrıca, birleşik taşımacılık sendikası genel başkanı hasan bektaş hem anahat trenlerinin hem de adapazarı- izmit trenlerinin haydarpaşa garı’ndan hareket edeceğini belirtti. gebze-halkalı marmaray hattı’nın 10 mart’ta açılacağı açıklandı.
- mart 2019: marmaray açılışı 10 mart’tan 12 mart’a ertelendi. gebze-halkalı marmaray hattı, 12 mart tarihinde haydarpaşa garı güzergaha dahil edilmeksizin yeniden açıldı.
ulaştırma ve altyapı bakanı cahit turhan, ankara-istanbul, konya-istanbul hızlı trenleri, marmaray’daki boğaz geçişiyle halkalı’ya kadar hizmet verecek” açıklamasında bulundu.
istanbul tasarım zirvesi’ne katılan binali yıldırım “haydarpaşa limanı’nın ve sultan abdülhamid’in istanbul-bağdat tren yolunu yapmak için inşa ettiği garın da içinde olduğu bölgeyi istanbul tasarım merkezi yapıyoruz.” dedi.
binali yıldırım, unesco’nun tasarım şehri ilan ettiği istanbul’da, bu amaçla “haydarpaşa tasarım merkezi”nin kurulduğunu belirterek, burada üretilecek “designed in istanbul”, “inspired in istanbul” logolu ürünlerin, dünya raflarını süsleyeceğini söyledi. türkiye’nin tekstili, ayakkabısı, elektronik üretimi, takı ve kuyum ürünlerinin, dünyanın dört bir yanından gelen yabancı ve yerli tasarımcılar tarafından haydarpaşa tasarım merkezi’nde tasarlanacağını belirten yıldırım, şunları kaydetti: “tasarım merkezi, kurulacağı alan harem’den başlayarak haydarpaşa garı’na kadar uzanan haydarpaşa limanı ve çevresine kadar olan bölgeyi kapsıyor. tasarım merkezi projesi kapsamında, mevcut yapılar dönüştürülerek kültür ve sanat merkezleri, tasarım atölyeleri, konferans salonu, sergi alanı gibi işlevleriyle kente yeniden kazandırılacak. ayrıca yüzen sahnede konser, gösteri, oyun ve çeşitli etkinlikler, kentliye istanbul boğazı manzarası eşliğinde sunulacak. proje alanının tarihi ve mimari yapısını yansıtan fakat artık kullanılmayan konteyner, vagon gibi birimler yarı kapalı ve açık mekanlara dönüştürülerek eğitim, üretim, festival gibi etkinliklere ev sahipliği yapacak. böylece açık mekan kullanımı da zenginleştirilecek. açık alanlar aktivite odakları, sanat ve üretim aksı, ticaret aksı olarak planlanmış ve sanat atölyeleri, el sanatları satış birimleri, alışveriş sokakları, gibi fonksiyonları içeren kentsel aktivite mekanları olarak tasarlanacak.”
kaynaklar: 140journos arşivi, radikal, gazete kadıköy, anadolu ajansı
