salgının 100 günü — bölüm 2
bölüm 2 (31 aralık 2019 - 10 ocak 2020)
Konvansiyonel tedaviye yanıt vermeyen, semptomları gribe benzeyen hastalar peşpeşe acil servise başvuruyordu. bu hastalardan derhal kan, idrar, dışkı ve solunum yolu sürüntüsü örnekleri alınıyordu.
31 aralık 2019 itibariyle çin’de vaka sayısı 41’e ulaşmıştı. sebebi bilinmeyen bu zatürre vakalarını tedavi etmeye çalışan doktorların elinde yeterli bilgi yoktu. bir gün önce 30 aralık 2019 günü wuhan hastalık kontrol merkezi bir iç yazışmayla wuhan’daki hastanelerin, sebebi bilinmeyen zatürre vakaları için uyanık olmaları gerektiğini söylemişti. doktor ai fen, wuhan merkez hastanesi’nin acil servis direktörü’ydü. gelen sonuçlardan birisi dr ai’nin ilgisini çekti. buna göre raporda hastanın numunelerinde çok büyük bir olasılıkla SARS koronavirüs grubundan bir virüsün tespit edildiği yazıyordu. dr ai, sonuç formundaki SARS kelimesini kırmızı kalemle daire içine almış ve yine wuhan’daki bir başka hekim arkadaşına göndermişti. ancak bu bilgi arkadaşı ile sınırlı kalmamış ve wuhan’daki doktorlar arasında hızlıca yayılmıştı.
doktor li wenliang, yine wuhan merkez hastanesi’nde çalışan bir göz doktoruydu. dr ai’nin paylaştığı resim ona da ulaşmıştı. uzun bir mesai gününün sonunda saatler 17:43’ü gösterirken, özel bir mesaj uygulaması olan wechat’deki, üyesi olduğu ve aynı tıp fakültesinden mezun olduğu 150 sınıf arkadaşı bulunan doktorlar grubuyla, huanan deniz ürünleri ve yabani hayvan pazarı’ndan gelen, 7 tanısı doğrulanmış SARS hastasının hastanesinde olduğu bilgisini paylaştı (dünya üzerinde en son görülmüş virüs SARS-CoV-1 olduğu ve SARS salgını çok yeni olduğu için hekimler aralarında koronavirüs ailesinden olan virüsü başlangıçta SARS olarak nitelendiriyorlardı). hastanın muayene bulguları ve bilgisayarlı tomografi sonuçlarını da aynı gruba gönderdi. saat 18:42’de bir mesaj daha yazdı. bu mesajında, hastaların kesinlikle koronavirüs ile enfekte olduklarını, ancak virüsün alt türünün halen çalışılmakta olduğunu eklemişti. dr li gruptaki kişileri, ailelerini ve sevdiklerini bu konu ile bilgilendirmeleri ve gizliliğe dikkat ederek gerekli önlemleri almaları gerektiği konusunda uyardı.
bahsedildiği gibi hastaların çoğunda ortak olan hikaye daha önce huanan deniz ve yabani hayvan pazarı’nda bulunmalarıydı. bunun üzerine 31 aralık 2019’da çin, dünya sağlık örgütü’nü bu sebebi bilinmeyen akut solunum yolu hastalığı ile ilgili bilgilendirdi. 27 hastanın tespit edildiğini söylediler. 2020'nin ilk gününde de huanan pazarı kapatıldı.
30aralık 2019 tarihinde dünya sağlık örgütü genel direktörü tedros adhanom ghebreyesus, isviçre’nin cenevre kentinde 72’ncisi düzenlenen dünya sağlık toplantısı’nda dünya sağlığını geliştirmek, dünyayı güvende tutmak ve zarar görmesini engellemeye hizmet etmek için yapılan başarıları vurguluyordu. toplantının ana gündem başlıklarından bir tanesi aşılardı. dünyadaki çocuk hastalıklarını ve ölümlerini azaltmak, salgınların ortaya çıkmasını engellemek ve mikropların, mikrop öldürücülere karşı direnç kazanmasının azaltılması için aşıların önemine parmak basılmıştı. toplantıda ayrıca ruh sağlığının önemi ve her türlü fiziksel, duygusal ve cinsel şiddetin kabul edilemeyeceğine dair mesajlar verilmişti. antibiyotik direnci sebebiyle ilaçların akılcı kullanımı teşvik edilmeliydi. Dünyadaki önemli bir sorunun da AIDS hastalarının durumu olduğu ve dünyada 38 milyon AIDS’li kişinin yaşadığı, düşük ve orta gelirli ülkelerde AIDS’in halen en büyük halk sağlığı sorunu olarak karşımıza çıktığı paylaşıldı. tam da bu konuların dünya toplantısında tartışılmasının üzerine çin’den gelen haberler soğuk duş etkisi yapmıştı. 2020 yılının uluslararası hemşire ve ebeler yılı ilân edilmesi sebebiyle yılın ilk günlerinde bir yandan da dünyadaki hemşire ve ebelerin sorunlarına yönelik girişimlere başlanmıştı. ancak Çin’den haberler durmaksızın geliyordu.
3 ocak 2020 günü wuhan polisi, doktor li’yi evinden alarak sorgulanmak üzere polis merkezine götürdü. burada kendisine gerçek olmayan haberler vererek yasaları çiğnediği hatırlatıldı. halkı paniğe sürükleyecek hareketleri yüzünden uyarı yapıldı ve kendisine bir daha bu tür hareketleri yapmayacağına dair söz verdiği bir belge imzalatıldı. iki gün önce de başka 8 kişi aynı sebeplerle sorgulanmış, wuhan polisi tarafından uyarılmış ve benzer mektuplar imzalatılmıştı. daha sonra edinilen bilgilere göre bu 8 kişinin hepsi doktordu. dr li, çaresiz bir şekilde, ertesi gün hastanesine, işinin başına geri dönmüştü.
Çin’den gelen bu haberler ışığında, sonunda dünya sağlık örgütü, 4 ocak 2020 tarihinde sosyal medyadan, çin’in hubei bölgesindeki wuhan kentinden gelen zatürre vakalarının olduğunu, ancak hiç can kaybı olmadığını duyurdu. hastalığın sebebinin bulunması için inceleme başlattıkları, dünya sağlık örgütü’nün ülke, bölge ve genel merkez seviyesinde 3 ayrı koldan konu ile ilgilendiği vurgulandı.
Ertesi gün, 5 ocak’ta yine sosyal medya üzerinden wuhan’da toplam 44 vakanın rapor edildiğini, bunların 11’inin ağır hasta olduğunu, geri kalanların durumunun iyi olduğunu bildirildi. hastalığın sebebinin tespit edilemediği, çin hükümeti ile yakın temas içinde oldukları bildirildi. örgütün internet sitesinde o güne kadar 121 temaslı kişinin tespit edildiği, hastalığa sebep olan ajanın tespit edilmeye çalışıldığı, geriye dönük aktif hastaların tamamının tespit edildiği, çevre sağlığı için hijyenik tedbirlerin alındığı açıklandı. hastalarda, solunum şikayetlerinin ve zatürre bulgularının ortak olduğu, deniz ürünleri ve yabani hayvan satılan pazar yeri ile ilgili muhtemel bir ilişkiden şüphelenildiği açıklandı. kış mevsimi nedeniyle zatürre vakalarını artış gösterebileceğini, ancak tespit edilen bu 44 hastada durumun ayrıcalık gösterebileceği ve konunun sağduyu ile değerlendirilmesi gerektiği de paylaşıldı. wuhan kenti ile de ilgili bir takım demografik bilgiler paylaşıldı. aslında 11 milyon nüfusu olan wuhan kentinin, 19 milyon nüfusa sahip olduğu, içinde yer aldığı hubei bölgesinde ise toplam 58 milyon kişinin yaşadığı bilgisi verildi. dünya sağlık örgütü’nün ayırıcı tanı için gerekli olan ve yapılmış tüm laboratuvar test sonuçlarını çin’den istediği bildirildi. dünya sağlık örgütü, mevsimsel grip salgını ve ağır solunum yolu enfeksiyonları ile halk sağlığı önlem ve takip kurallarının değişmediğini, seyahat edenlerle ilgili özellikle alınması gereken bir tedbirin olmadığını ancak seyahat sırasında veya sonrasında solunum yolu hastalığını düşündürecek şikayetlerin olması durumunda derhal tıbbi yardım almalarını öğütledi. aynı gün sosyal medya paylaşımının üzerinden yaklaşık 3 saat kadar geçtikten sonra yeniden bir paylaşımda bulunuldu. bu sefer hastalığın sebebinin influenza, kuş gribi, SARS ya da MERS olmadığı, çalışmaların devam ettiği söylendi. hasta sayısının 59’a yükseldiği, bunlardan 7’sinin ağır durumda olduğunu paylaşıldı. en erken hasta olan kişinin 12 aralık’ta, en son tespit edilen hastanın ise 29 aralık’ta hastalığa yakalandığı vurgusu yapıldı. diğer vakaların tespitinin ve bunların yakın temaslılarının da araştırıldığı duyuruldu. yine 5 ocak’ta dünya sağlık örgütü, uluslararası sağlık tüzüğü (IHR 2005), vaka bilgi sistemi üzerinden bilgileri tüm üye ülkelerle paylaştı. sadece durum hakkında bilgiler değil aynı zamanda ülkelerin alması gereken tedbirler üzerinde de duruldu.
6 ocak günü amerika birleşik devletleri sağlık bakanı alex azar, çin hükümetine amerikan hastalık kontrol merkezi’nden (CDC) deneyimli bir ekibin wuhan’a gönderilebileceği teklifini yaptı.
Tarih 9 ocak’ı gösterdiğinde gizemli hastalığın sebebinin bulunduğu çin tarafından açıklandı: bulunan yeni tip bir koronavirüstü. dr ai’nin 10 gün önce açıkladığı bilgi, şimdi çinli yetkililer tarafından paylaşılıyordu. dünya sağlık örgütü; SARS-CoV ve MERS-CoV virüslerinden farklı bir genetik yapıya sahip bu virüsün koronavirüs ailesinden olduğunu, çinli yetkililerin güçlü sağlık altyapısı ve kaynakları ile bu virüse temas eden herkesi taranmaya çalıştığını bildirdi. gelecek haftalarda daha detaylı bilgilerin eklenmesiyle durum ve epidemiyolojik çalışmaların yapılabileceğini söyledi. dünya sağlık örgütü, halen, seyahat edenler için herhangi bir önlem alınmasını gerekmediğini, özellikle de çin ile ilgili bir seyahat ya da ticaret kısıtlamasının gerekli olmadığını vurguladı. mevsimsel grip salgını ve ağır solunum yolu enfeksiyonları ile halk sağlığı önlem ve takip kurallarının değişmemesi gerektiğini belirten dünya sağlık örgütü, çin ile ilgili seyahat ve ticaret vurgusunu, diğer üye ülkelerle paylaşımın yapıldığı 5 ocak’ta da yapmıştı.
10 ocak cuma günü doktor li, uyandığında vücudunda hafif bir kırgınlık hissetti. yataktan kalktığında birkaç kez öksürdü. iki gün önce, 8 ocak’ta, oldukça yaşlı bir glokom hastasını muayene etmişti. yatış verdiği bu hastanın bir gün sonra de ateşi yükselmeye başlayınca aklına hemen bu yeni zatürreye sebep olan hastalık gelmişti. hastaya derhal bilgisayarlı tomografi istemişti. sonuç akciğer enfeksiyonuydu. hastanın iki yakınında da ateş vardı. bu durumu polisin zorla imzalattığı mektuba ve uyarı cezasına rağmen hastane yetkililerine bildirmişti. bu durumun, virüsün insandan insana geçebileceğinin bir örneği olduğunu da rapor etmişti. bir yudum su aldı ancak, kuru öksürüğünün devam etmesi üzerine derhal hastanenin yolunu tuttu. hastanede hemen bilgisayarlı tomografi yapıldı. onun da hastası gibi, akciğer enfeksiyonu geçirdiği anlaşılmıştı. kendisine hemen yatış verildi.
aynı gün cenevre saatiyle saat 14:00’de dünya sağlık örgütü, wuhan’daki zatürre vakalarıyla ilgili ilk telekonferansını gerçekleştirdi. dünya sağlık örgütü, bölge acil durum direktörleri ve üye ülke temsilcileriyle ile detaylı ve kapsamlı teknik bilgiler paylaşıldı. tüm ülkelere tespit, test ve potansiyel vakalarla ilgili hangi adımların atılacağına dair önerilerde bulunuldu. ancak hastalığın sebebinin koronavirüs olduğunun tespit edilmesini üzerinden daha 24 saat geçmemişti ve virüsün genetik diziliminin henüz bilinmiyordu. böyle bir dönemde daha detaylı bilgi vermek mümkün değildi. yine de, aynı gün SARS ve MERS salgınlarındaki deneyimlerden faydalanılarak, görülen bulaşma yolları, enfeksiyondan korunma konusundaki alınacak önlemler ve damlacık ve solunum yolu ile bulaşabilecek tıbbi prosedürler esnasında sağlık çalışanlarının korunmasına dair çok detaylı bir kılavuz yayınlandı. bu arada dünya sağlık örgütü genel direktörü dr. tedros da, çin halk cumhuriyeti ulusal sağlık komisyonu başkanı ile bir telefon görüşmesi yaptı. ardından dünya sağlık örgütü, bir seyahat uyarısı yaptı. halen insandan insana geçişin olmaması ve sağlık çalışanlarında hastalığın görülmemiş olması sebebiyle bir seyahat kısıtlamasının gerekli olmadığını ancak, wuhan kentine gidenlerin ya da wuhan kentinden gelenlerin, solunum yolu hastalığı olanlarla yakın temasta olmamaları, akut solunum yolu hastalığı olanların da mesafeli olmaları, hapşırma ve öksürme esnasında bir parça kağıt mendille ile ağız ve burunlarını kapamaları ve ellerini sık yıkamaları önerildi. bunun dışında herhangi bir seyahat sınırlandırılmasının gerekli olmadığı vurgulandı.
