salgının 100 günü — bölüm 15
bölüm 15 (5 mart 2020 - 9 mart 2020)
5 mart’ta bilim kurulu toplantısının ardından fahrettin koca basın açıklaması için kameraların önüne geçti. konuşmasına her basın toplantısında tekrarladığı “avrupa’nın daha almadığı önlemleri çok önceden aldık, sebebi insan hayatına verdiğimiz değerdi. avrupa tedbirleri ağırdan aldı ve almaya devam ediyor,” sözleriyle başladı. “bu tavrın dünya insanına bedeli var. avrupa birkaç yüz sığınmacıyı risk gördü, ama koronavirüsü risk görmedi. bu dönemde komşu ülkelerden tedbirlerin ağırdan alınmasıyla her geçen gün endişeler arttı ve hastalık sınırımıza dayandı. 84 ülkede toplam 95,572 oldu. 3285 kişi hayatını kaybetti. 53,411 kişi de iyileşti. bu süreçte çin’de görülen hasta sayısının hızı azaldı. çin dışı ülkelerde bu hız arttı. i̇ran, güney kore ve i̇talya ile birlikte en çok artan ülkeler. i̇talya ve komşu ülkelerimiz, alınması gereken tedbirleri almadılar ve bu tedbirleri ağırdan almış olmaları ki, halen avrupa ülkelerinin i̇talya ile ilişkileriyle ilgili alınmış doğru dürüst bir karar yok, bu ülkelerle ilişkiler devam ediyor. önemli olan virüsün dış kaynaklı olması. i̇çeride de virüsün olmaması. ülkenin içine bu virüsün girmesini engellemeniz gerekiyor. özellikle bu süreçte cumhurbaşkanımız bu süreci yakından takip ediyor ve bilim kurulu önerilerini, her türlü tedbirin alınması talimatını vermişti. 8 bakanlık önerileri uyguladık. salgın içimizde derken beni yanlış anlayanlar oldu. şu anda 5 ülke ile sınır ve havayolu kısıtlamamız var. ancak diğer ülkelerle yok. yurtdışına giden ve dönen herkes potansiyel virüs taşıyıcısı olarak karşımıza çıkıyor. baştan bu virüsün belirtileri kendisini göstermeyebilir, termal kameradan herhangi bir belirti olmayabilir muayenesinde herhangi bir bulgu bulamayabilirsiniz, 14 gün ortaya çıkmayabilir, ortaya çıktığında da bunun tanısını koyabilirsiniz. bu anlamda içimizde diye söyledim”, diyerek sözlerine devam etti. bakanın bu açıklaması bir kez daha kafaları karıştırdı. önlemleri herkesten önce almakla övünen, diğer avrupa ülkelerinin ve komşumuz i̇ran’ın önlem almakta geç kaldığını söyleyen bakan, bir yandan da alınan tedbirlerin de hasta kişileri yakalamakta ne kadar yetersiz kaldığını açıklıyordu. dolayısıyla bu tedbirlerden bir başarı hikayesi çıkarmaya çalışmak çok da anlamlı bir düşünce değildi.
“önemli olan buluşacılığı önlemek. bu bulaşıcılığı önlemek için de bizim vatandaşımızın sadece belirttiğimiz 5 ülke değil yurt dışına mümkün mertebe zorunlu olmadıkça bu dönemde çıkmaması. yurtdışından dönenlere de rica ediyorum. kendilerini evde izole etsinler. eğer dışarı çıkmak istiyorlarsa maskelerini taksınlar. gribal enfeksiyon başlarsa da en yakın sağlık kuruluşuna müracaat etsinler,” dedi. türk hava yolları ile londra’dan singapur’a tk54 sayılı uçuş sonrası covid-19 testi pozitif çıkan yolcunun fransız vatandaşı olduğunu ve yalnızca bir transit yolcu olduğunu açıkladı. “istanbul aktarmalı. transit yolcularda termal kamera dışında yaptığımız bir uygulama yok”, diyen bakan, yolcusuz olarak singapur’dan dönüş yapan uçağın mürettebatının da tedbir amaçlı 14 gün boyunca gözetim altında tutulacağını bildirdi. singapur’da tüm mürettebata test yapılmış ve sonucun negatif olduğunu açıklanmıştı. bakan numunelerin alındığını söyledi. o güne kadar 1363 şüpheliye test yapıldığını, iran sınırından giren gözlem altında tutulan 53 kişi olduğunu söyledi. 117 kişinin 64’ünün taburcu edildiğini bilgisini veren koca, zekai tahir burak hastanesi ve bilkent’deki konukevi’nde kalan özellikle kum ve meşhed öyküsü olan 68 yolcuda herhangi bir pozitif sonuç olmadığını açıkladı.
gazetecilerin izolasyon tedbirleri ile ilgili bir sorusuna, şüpheli vakaları evde izlediklerini, norveç’in pozitif vakaları evde izlediğini söyledi. bu mürettebatı ya otel ortamında tek odalarda ya da ismini vermeyeceği, i̇stanbulda bir hastanede sağlık personelimizin yakın takibinde olmasını düşündüklerini paylaştı. salonda gazetecilere mikrofon verilmediği için toplantını bundan sonrasında gazeteci soruları net duyulmadı. cumhurbaşkanına günlük haber verildiğini, sağlık bakanlığı’nın bu dönemde dominant bir bakanlık olarak algılansa da, yurtdışı tedbirleri yoğunluğundan ilgili 8 bakanlıkla birlikte alınan kararları uyguladıklarını vurguladı. “sayın cumhurbaşkanımız da tedbirlerin en üst düzeyde alınması ve konuya azami duyarlılık gösterilmesini istiyor. bilim kurulunun önerilerinin de hassasiyetle uygulanması talimatı verdiler. tüm bakanlıklar bir araya gelerek alınan önlemlerin analizleri yapıldı ve alınan kararlara devam edilmesi düşünüldü. alınan kararlar noktasında her an cumhurbaşkanını bilgilendiriyoruz, talimatları doğrultusunda cumhurbaşkanımızın onayı ile devreye soktuk,” dedi. uçak yolculuklarında şüpheli vakalar tespit edildiğinde ilgili yolcunun uçaktaki koltuğunun iki sıra ön, arka ve yanında oturan kişilerin temaslı olarak kabul edilmesi ve 14 gün izole edilmesinin Bilim Kurulu tarafından önerildiğini paylaştı. “daha önce biliyorsunuz nijerya ile ilgili olmuştu” diye afrika’nın ilk koronavirüs vakasını hatırlattı. ancak bu konu ile ilgili daha önce resmi hiçbir açıklama yapılmamıştı. sınırdaki sahra hastanelerinin yetersiz durumunu sosyal medyada paylaşan video ile ilgili “o kişiler, kendilerine masa sandalye gösterildiği halde dışarıda yerde yemek yediklerini itiraf etti. o konuya girmeyeyim. iran’dan sınır kapatılmasından önce günde karayolu ile 4000’e yakın giriş oluyordu. havayolu da en az bu kadardır. eğer biz o gün aynı tedbirleri almasaydık bir bu salgını farklı yaşardık,” dedi. bakan hijyenin koşullarının çok bozuk olduğunu gösteren bu videodaki çöplerle ve koşullarla ilgili hiç konuşmadı. kaldı ki iran sınırından geçişlerin hep sınır kapılarından olduğunu kabul edercesine bir açıklama yapmıştı. halbuki iran sınırı daha önce de anlatıldığı gibi yüzbinlerce düzensiz göçmen için bir geçiş noktasıydı.
sınırların açılacağının duyulmasının üzerine otobüslerle göçmenlerin sınıra götürülmesi haberi sınır ötesine de yayılmıştı. sadece ülke içindeki göçmen yer değiştirmeleri hızlanmamış aynı zamanda sınırdan kaçak geçişler de artmıştı. i̇ran’daki salgının boyutu i̇ran içindeki göçmenlere de iki alternatif sunuyordu. ya afganistan’a geri dönmek ya da türkiye’nin açacağını söylediği sınırdan avrupa’ya doğru göçe devam etmek. bu göçmenlerin ne kadarının türkiye’ye, ne kadarının geri afganistan’a döndüğünün resmi rakamlarla bilmiyoruz.
bu sırada iran’da: iran’da da vaka sayısı 2,500 e yaklaşıyordu. 77 kişi de hayatını kaybetmişti. 54,000’den fazla tutuklu ve hükümlü geçici bir süreliğine serbest bırakılmıştı.
6 mart’ta fahrettin koca, sosyal medyada dolaşan ve koronavirüs tanısı almış hastaların ya da sonuçlarının paylaşıldığı görüntülere birer birer yanıt verip, türkiye’de henüz tanısı konmuş bir koronavirüs hastası olmadığını vurguluyordu. umre dönüşünde izole edilen hastalardan birinin izole şekilde hastaneden çıkışını gösteren bir videoya istinaden twitter’da, “sakarya’da çekilen bu video, şüphe durumunda alınmış tedbirin ciddiyetini gösteriyor! videoyu çekip yayanların sandığının aksine hastanın test sonuçları negatiftir. umre dönüşü izole edilen vatandaşımız koronavirüs hastası değildir. hastamız taburcu edilmiştir. kaygıya gerek yok,” açıklamasını yaptı. istanbul yedikule hastanesi’nde de bir hastanın koronavirüs tanısı aldığı iddia edildi. bu iddiaya da “yedikule hastanesi’nde konulan tanı yeni koronavirüs (COVID-19) değil, human koronavirüs NL63 tanısıdır. virüs ailesinin çok eskiden beri iyi bilinen bir tipidir. yol açtığı rahatsızlık basit soğuk algınlığıdır. hastamıza acil şifalar diliyoruz. mücadelemiz, virüsün yeni tipiyle,” yanıtını verdi.
bu sırada yunanistan sınırında: yunanistan sınırındaki mücadele devam ediyordu. 25,000 kişinin sınıra çoktan ulaştığı bilgileri geldi. yüzbinlerce kişinin de hazırlıklarını yapmış sınıra hareket etmek üzere hazır oldukları biliniyordu. i̇stanbul’dan edirne’ye gelmiş göçmenler bazen bedavaya bazen de 150 tl karşılığında taşınıyordu. edirne yunanistan sınırına 6 km uzaklıktaydı. göçmenler otobüslerin sivil araçlar tarafından durdurulduğunu, içlerinden polis ya da jandarma’nın çıktığını, bu kişilerin araçlarıyla otobüslere eşlik ettikleri bilgisi geliyordu. göçmenlerin sınırı geçmek üzere polis ve jandarma tarafından silah zoruyla sınırdan geçmek üzere zorlandıklarına dair videolar sosyal medyada yankı buldu.
7 mart’ta da tayyip erdoğan’ın kardeşi mustafa erdoğan’ın kızı sevde erdoğan ve akp genel merkez gençlik kollarında mkyk üyesi, pendik’li avukat ersin özsoy’un daha önce i̇dlib’deki saldırı sebebiyle ertelenmiş nikah törenine katılmıştı.
bu sırada new york’ta: new york valisi andrew cuomo, new york eyaleti için acil durum ilan etti.
8 mart’ta cumhurbaşkanı tayyip erdoğan, istanbul’da “türkiye’nin kahraman kadınları” etkinliğine katıldı, erdoğan sınırda bekleyen mültecilere yönelik eylemleri nedeniyle eleştirdiği yunanistan’a, “bu insanlar sende kalmayacak, senden gelip geçecek, avrupa’nın başka ülkesinde kalacak. neden rahatsız oluyorsun? ey yunanistan! sana sesleniyorum, sen de kapılarını aç, yükten kurtul” diye seslendi.
9 mart pazartesi günü bilim kurulu toplantısını ardından bakan koca, yeniden basın mensuplarının önüne çıkmıştı. koronavirüs hakkında genel bilgiler vererek başladığı toplantıda 9 mart itibarıyla virüsün dünyada yayılımını gösteren bir harita paylaştı. “özellikle çin’e karşı etkin tedbir anlamında uçuşları durdurduk, devamında iran’da yoğun bir salgın olunca tereddüt etmeden erkenden sınırları kapatmıştık,” dedi. yine her basın toplantısında vurguladığı gibi “sayın cumhurbaşkanımızın bu süreci yakın takip ettiği bu dönemde alınan önerileri karara bağlamıştık. kum ve meşhed kentleri de wuhan gibi karantina altına alınmış olsaydı İran’a ve diğer ülkelere yayılımı olmayacaktı. devamında iran bölgemiz için risk oluşturuyor. diamond princess gemisinden 30 italya’nın karantinaya alınmadan italya’ya dönüşü, önce milano’nun köylerinden başlamak üzere bütün italya’ya yayıldı,” diye devam etti.
bakanın anlattığının tersine, diamond princess gemisinin yolcularından 35 i̇talyan, gemide 14 gün karantina altına alındıktan sonra i̇talya’ya geri dönmüştü. aynı zamanda gemide çok sayıda ve tekrar tekrar test yapabilmek imkanı olduğu için de bu yolculara defalarca test yapılmıştı. kaldı ki i̇talya’daki ilk vaka 31 ocakta duyurulmuştu. bu ilk iki vaka, çin’in wuhan kentinden gelmiş bir çinli karı kocaydı. i̇leriki dönemlerde aslında salgının i̇talya’da tek bir noktadan başlamadığı anlaşıldı. lombardiya bölgesi ile eş zamanlı vento bölgesinde de yeni vakalar tespit edildi. hatta veneto bölgesinde tespit edilen ilk vakanın 21 şubat’ta rapor edildiği paylaşıldı. salgının i̇talya’da bu kadar hızlı yayılmasının bir diğer sebebi de avrupa’da yaşayan en fazla çin nüfusunun i̇talya’da olmasıydı. tüm i̇talya’da 300,000 çinli yaşamaktaydı ve bunun 50,000'i milan kentindeydi.
çin yeni yılı ve bahar festivali sebebiyle çok sayıda çinli memleketlerine gitmiş ve geri dönmüşlerdi. 22 şubatta hastalığın görüldüğü merkezlerde karantina tedbirleri başlatılmıştı. aynı tarihte bölge okulları tatil edilmişti. 8 martta lombardiya ve 14 kuzey ve orta i̇talya vilayeti karantina altına alınmıştı. 10 mart’ta ülke çapında karantina tedbirleri alınmaya başladı. kaldı ki, 31 ocak’ta ilk vakanın tespitinin ardından çin uçuşlarını kapatan ilk avrupa ülkesiydi i̇talya. bu karar, çin ve i̇talya arasında diplomatik bir krize neden olmuş ve evlerine dönemeyen çinli vatandaşlar ve çin’e ziyarete gidemeyen çinliler durumu protesto etmişlerdi. türkiye, çin uçuşlarını 5 şubat’ta durdurmuştu. görünen o ki i̇talya alınacak tedbirler konusunda oldukça erken ve sıkı davranmıştı. ancak bakan koca’nın daha önce de dediği gibi i̇talyanlar için “virüs içimizde”ydi. bakan toplantıda avrupa’da bu süreçte hiçbir tedbir alınmadığını, alınan tedbirlerde de ağır davranıldığını ve ağır davranılmaya devam ettiğini işaret etti. bu süreçte avrupa çin’le hiçbir ilişkisini kesmediğini, i̇talya ile de hiçbir avrupa ülkesi ilişkisini kesmediğini söyledi dedi. halbuki british airways, delta, american airlines, lufthansa, air canada, united, cathay pacific, air india, finnair gibi birçok büyük havayolu şirketi türkiye’den günler önce, çin’e olan uçuşlarını durdurmuştu. birleşik krallık, yeni zelanda, kanada, fransa, almanya, hong kong ve avustralya çin’e seyahat edilmemesi gerektiği uyarısında bulunmuştu. bakan “bu tedbirler alınmadığı için 106 ülkede hastalık görülüyor,” dedi. “eğer biz iran’la 16 gün önce sınırlarımızı kapatmamış olsaydık bu dönemde türkiye’ye girecek kişi sayısı ortalama haftalık 50,000’di. yani 50,000 kişinin bir haftalık gecikmeyle türkiye’ye girişi olacaktı ve şu an biz burada türkiye’nin birçok bölgesinde bu salgını görür olacaktık. çünkü o 50 binin içinde dörtte bir, beşte bir oranında bu virüsü taşıyan olacağını artık biliyoruz geriye dönük baktığımızda” dedi.
bakanın, bu sayıya sınırdan kaçak geçişleri eklemediği kesindi. bu açıklamaya göre, kaçak giriş yapan göçmenlerin dörtte bir, beşte bir oranında bu virüsü çoktan ülkeye getirmiş olmaları gerekiyordu. bakan bu oranları nasıl elde ettiğini açıklamadı. gazetecilerden de bu detayı soran çıkmadı. bu rakamların, i̇ran’dan gelen verilere göre verilmiş olması gerekiyordu, çünkü o güne kadar i̇ran’dan türkiye’ye gelen kişilerin tümünün testlerinin negatif olduğu açıklanmıştı. türkiye’de hala vaka görülmemesinin sebebinin, alınan kararlarda katı ve öncelikli davranılması olduğunu savundu. “bu sebeple eğer tedbirler alınmasaydı biz de bir iran, bir italya olabilirdik,” dedi. salgının boyutu giderek büyüyordu. bakan temkinli konuşmaya başlamıştı. gazetecilere dönerek “size söylediğimiz şu an tespit edilen bir vaka olmadığıdır,” dedi. bu durum aslında, alındığı söylenen o kadar önleme rağmen hastalık konusunda bir çaresizlik ve bilinmezlik ifadesiydi. “özellikle yurtdışından giderek ülkemiz sarılıyor. iki haftadır söylüyorum, avrupa’daki tedbirsizlik sebebiyle geldiğimiz noktada almanya da son 24 saat içinde sadece yeni hasta sayısı 111, i̇spanya’da 326, i̇sviçre’de 42, i̇sveç’de 45 oldu ve giderek bu sayı artmaya devam ediyor. fransa ve almanya artışı hızlı. o nedenle sorun küresel, mücadelemiz ulusaldır,” dedi.
109,498 vaka olduğunu, 3,810 kişinin hayatını kaybettiğini, iyileşen sayısının da 60,762 olduğunu söyledi. türkiye’de tespit edilmiş tanı konmuş koronavirüs vakası olmadığını, 2000’in üzerinde şüphelide numuneler çalışıldığını. hiçbirinde pozitif test sonucu olmadığını vurguladı. “virüs ülkemize gelecekse muhtemelen yeni girişlerle ya da yurtdışından dönüşlerle olacaktır,” dedi.
83 milyon nüfusu olan bir ülkede, 2000 şüpheli vakanın test sonuçlarının negatif çıkması ile ülkede virüs yok, “gelirse dışarıdan gelecek”ti. binlerce turist, umre ziyareti gerçekleştirmiş binlerce vatandaşımız çoktan ülke içindeydi. avrupa, amerika uçuşları halen devam etmekteydi.
yurtdışında yaşayanların avrupa’da hastalığın yayılması sebebiyle evlerinden çıkmamaları gerektiğini hatırlatan bakan koca, türkiye’ye gelen vatandaşların 14 gün kuralına uymaları gerektiğini hatırlattı. “gelenler 14 gün evde kendilerini izole etsinler,” dedi. izole etmekle birlikte, mümkün olan en az kişiyle temas etmeleri gerektiğini de ekledi. izolasyon ve karantina birbirine karışıyordu.
yaşlı ve kronik hastalığı olanlarla temaslarının en az olması gerektiğini öneriyor, evden çıkılacaksa maske takılması gerekliliği vurgulanıyordu. “benzer tedbirler alınması için başta komşularımız olarak tüm ülkelere çağrıda bulunduk ama maalesef bu çağrılarımız dikkate alınmadı ya da geç alındı,” dedi. “virüs yurtdışından gelmesiyle söz konusu olacak” dedi bir kez daha. kaç kişinin bu 14 gün kuralına uyacağı konusunda endişeler vardı. umre’den dönenleri ziyaret eden kişi ve kurumlar sosyal medya üzerinden bu hoşgeldin ziyaretlerini paylaşıyorlardı.
“81 ilde hastaneler belirlendi,” dedi. varolan mevsimsel gribe dair hazırlanmış planın koronavirüs salgınında da etkili olarak uygulanacağının haberini verdi. “ilk günden beri her türlü gelişmeyi şeffaf bir şekilde paylaştık yaptık bundan sonra da aynı gelişmeleri şeffaf olarak paylaşacağız. i̇nternette sağlık personeli gibi bazı gelişmeleri ses kaydı yapıp yanlış bilgilendirmeler yapanları da i̇çi̇şleri bakanlığı tarafından tahkibatı başlattı. i̇stanbul’da ümraniyede ölen vakaların olduğuna dair yaygın bir whatsapp grubu var. emin olun sadece tiyatro, o kişinin yakalanacağına eminim. tiyatrocu olduğuna eminim. ancak tiyatrocu tarafından sergilenir. dedikleri doğru değil,” dedi.
şüpheli vakaların artması durumunda test yapılacak laboratuvar sayımızı artıracak şekilde hazırlık olduğunu ankara’dan sonra i̇ran sınırı vakası fazla olması sebebiyle erzurum’da, daha sonra da i̇stanbul, adana, antalya ve i̇zmir’de çalışılacağının müjdesini verdi. testlerin ilk dönemde bütün türkiye’den tek bir merkeze gönderilmesi, eleştirilen bir durumdu. antibakteriyel jellerin, ellerin yıkanmasının mümkün oladığı zamanlarda kullanılmasını, sabun ve alkol bazlı dezenfektan yoksa, kolonya kullanılabileceğini önerdi. tahran uçağından gelen yolcuların tamamının son testlerinin negatif çıkması durumunda izlemin sona ereceğini söyledi.“vatandaşlarımız endişeye kapılmasın, hiçbir ülkenin yapmadıklarını yapıyoruz” dedi. “ülkemizde vaka görülmesi mümkündür ancak, yayılmasını engellemek bizim elimizdedir. karşımızdaki riskler somut, uyulacak kurallar basittir. sorun küresel, mücadele ulusaldır,” dedi. zekai tahir burak hastanesi’nde 65 kişinin olduğunu açıkladı. yurtdışından gelenlerin evden çıkmamasını istedi.
